کشاورزی قراردادی فراگیر (راهبردی اثر بخش در افزایش بهر‌ه‌وری کشاورزی خرده مالکی)

به نقل از اقتصاد نیوز تحول اقتصاد روستایی، ایجاد فرصتهای شغلی بهتر و همچنین افزایش درآمد و بهبود معیشت کشاورزان از طریق همکاری با بخش خصوصی در قالب مدلهای کسب و کارفراگیر (IBM) قابل دستیابی است. کشاورزی قراردادی فراگیر (ICF)، یکی از نمونه های IBM، به تولید کشاورزی بر اســاس قراردادهایی که بین طرف های تجاری بسته میشود اشاره دارد. در این مدلهای کسب و کار، کشــاورزان نقش تولید و فروش را برعهده داشته و در طرف دیگر بازیگران بخشهای صنعت و تجارت وظیفه خرید و فرآوری را ایفا می کنند. هدف ادغام کشــاورزان خرده مالک در زنجیرههای ارزش (VCs3) به روشــی پایدار و ایجاد رابطه ای قابل اعتماد بین تولیدکنندگان، شــرکتهای فرآوری و یا بازرگانی اســت. این رویکرد می تواند از طریق برنامه ریزیهای دقیق و همچنین مدیریت ریسک و تسهیم عادالنه منافع سودمند باشد. نتیجه این شیوه مدیریتی، پایداری تولید از طریق بهبود دسترسی کشاورزان خرده مالک به امکانات فنی کشاورزی نظیر خدمات مکانیزه کشاورزی، نهاده های کشــاورزی و ابزارهای مناســب تأمین مالی و به ویژه دسترسی بازارهای هدف با قیمتهای منصفانه و قابل پیشبینی خواهد بود. مدلهای کشاورزی قراردادی گسترده (ICF) ابزار امیدوارکنندهای برای ادغام درازمدت کشاورزان خرده مالک در زنجیرههای ارزش کشاورزی پایدار هستند.

مشارکت بخش خصوصی برای تحول اقتصاد روستایی

 در بســیاری از اقتصادهای در حال توسعه و نو ظهور، کشاورزان خرده مالک و بنگاههای کوچک و متوســط باالدســتی و پایین دستی (SMEs) بزرگترین ســرمایه گذاران بخش خصوصی بوده و به عنوان ســتون فقرات اقتصادهای محلی، نیروهای محرک ایجاد شغل و درآمدزایی در مناطق روستایی هستند. حدود 80 درصــد از گردش مالی زنجیره هــای ارزش در بخش فرآوری و بازار با عاملیــت بنگاههای خرد و کوچک (SMEs) اســت . اینها موتورهای تحول زنجیره ارزش و اشتغال روستایی خارج از مزرعه هستند.  (اشتغال غیرمستقیم کشاورزی مانند کسب و کارهای صنایع باال دستی و پاییندستی کشاورزی). در اکثر کشــورها، به دلیل رشد روز افزون بازارهای شهری و افزایش تقاضای مصرف کنندگان،شرکتهای تجاری و فرآوری محلی، منطقه ای و چند ملیتی بیش از پیش متمایل به تامین منابع از کشاورزان خرده مالک هستند. به تبع آن جوامع اقتصادی منطقه ای به طور فزاینده ای تبدیل به بازار های امیدوارکننده ای برای ایجاد ارزش افزوده محلی در کنار کالاهای سنتی و غیر سنتی شده اند . اســتفاده از این فرصتهای بازار در ســطوح داخلی، منطقــه ای و جهانی، مســتلزم افزایش بازده در تولید و فرآوری کشاورزی، همزمان با بهبود سالمت و کیفیت مواد غذایی از مزرعه تا ســفره اســت .برای حفظ و افزایش ســهم از بازار، تبدیل مزیتهای نسبی به مزیتهای رقابتی و به ویژه رقابتی کردن قیمت در مقابل واردات الزم اســت ضمن ارتقای کیفیت، کاهش قیمت تمام شده از طریق کاهش هزینه های مبادله نیز در دســتور کار قرار گیرد. برای دســتیابی به این هدف، مدرنیزه کردن کشــاورزی خرده مالکی، توان افزایی کشــاورزان برای تبدیل شدن به کشاورزان حرفه ای و مدرن و پیوستن آنها به سازمانهای کشاورز محور (FBOs ) از اهم اقدامات است. در کنار این اقدامات توسعه مشارکت تجاری پایدار بین کشاورزان و صاحبان مشــاغل، صنایع تبدیلی و فرآوری کنندگان و بازرگانان ضروری است. عملکرد بهتر و همکاری قابل اعتماد در امتداد زنجیره های ارزش  (VCs) همچنین به توسعه راه حل های مشترک برای انعطافپذیری بیشتر در برابر تغییرات اقلیمی و واکنش سریعتر و مؤثرتر به شــوکهای خارجی مانند نوسانات ارزی کمک میکند. مدیریت کارآمد کشاورزی قراردادی فراگیر (ICF) به خودی خود به عنوان سیستمی نوآور قادر است، کشاورزان، ســازمانهای کشاورز محور (FBOs) و دیگر کنشــگران زنجیره ارزش را در یک میثاق مشترک گرد هم بیاورد که در آن نوآوریها با به کارگیری و تجاری سازی مورد استفاده اقتصادی قرار گرفته و توســعه پیدا کنند. با انجام این اقدامات، بخش خصوصی تجارت کشــاورزی خواهد توانســت به ایجاد شــغل و درآمد کمک کرده و در نتیجه موجب بهبود معیشت روستایی و افزایش امنیت غذایی شود.

چگونه میتوان کشاورزی قراردادی را به عنوان یک مدل کسب و کار فراگیر توسعه داد؟

توان افزایی کشاورزان خرده مالک و حرفه ای کردن آنها مستلزم دسترسی به نهاده های با کیفیت، خدمات مشــاوره ای شایســته، فناوریهای کم هزینه وکارآمد، محصوالت مالی مناســب و بازارهای پرســود اســت. ادغــام پایدار در زنجیرههــای ارزش (VCs) از طریق مدلهای کســب و کار فراگیر (IBM) میتوانــد به صورتی موفقیت آمیز انتقال سیســتم کشــاورزی ســنتی را به سیستم های کشاورزی مدرن و پایدار تسهیل کند. همانطور که میدانید، پیش نیاز موفقیت در مدلهای کسب و کار فراگیر، داشــتن رویکردهای کلی نگر و تفکر سیستمی است. مدلهای کســب و کار فراگیر (IBMs) ضمن اینکه مهیج و مشوق هستند بایستی بانک پذیر بوده و قابلیت استفاده از خدمات بانکی را داشته باشند این ویژگی میتواند در کنار ســایر عوامل ضامن پایداری مالی و تجاری آنها باشد. مدلهای کسب وکار فراگیر باید با تکیه بر عنصر نوآوری، خالق و مبتکر باشــند تا سودآور شده و تأثیرگذار باشند. همچنین به منظور ارزیابی عملکرد و بررسی تاثیرات اقتصادی و اجتماعی باید قابل اندازه گیری باشند. مدلهای کســب و کار فراگیر (IBM )به طور کلی و کشــاورزی قراردادی فراگیر (ICF) به طور ویژه میتوانند منجر به ارتقای توســعه پایدار در همه ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیســت محیطی شوند. کشــاورزی قراردادی به عنوان قرارداد آتی که تعهدات کشــاورزان و خریداران را به عنوان شرکاء در تجارت مشخص میکند.تعریف میشود. از نظر قانونی، قراردادهای کشاورزی مستلزم تعهد فروشنده کشاورز به عرضه حجم و کیفیت مشخص شده ای از محصوالت کشاورزی و خریدار  فرآوری کنندگان یا بازرگانان برای تحویل کالاها و انجام پرداختهای مورد توافق باشد. در زمینه بازرگانی کشاورزی شیوههای تجاری فراگیر فرصتهای رشــد را برای کشــاورزان خرده مالک و بنگاههای فعال در زنجیره ارزش فراهم می کند. همچنین افزایش آگاهی کنشگران زنجیره ارزش اعم از کسب و کارهای باالدستی یا پایین دستی از ظرفیت مدلهای کسب و کار فراگیر (IBMs) چشم اندازهای جذابی در بازارهای رقابتی و پر تقاضا ایجاد کرده اســت که این نتایج موجب افزایش عالقه مندی به چنین مدلهایی به عنوان ابزاری برای ایجاد ارزش مشترک در دنیا شده است.

کشــاورزی قراردادی تنها زمانی فراگیر میشود که ویژگیهای کلی IBM مدل کســب و کار فراگیر همراه با اصول زیر در کشــاورزی قراردادی فراگیر اجرا شود.

برخالف تصور عمومی کشاورزی قراردادی یک مفهوم جدید نیست بلکه از قدیم طیف وسیعی از قراردادهای رسمی و یا غیر رسمی و در اشکال مختلف وجود داشته است. کشاورزان ممکن است مســتقیما با بازرگانان یا با فرآوری کنندگان  به توافق برسند. معموالا واسطه ها ارتباط دهنده دو طرف قرارداد هستند و نقش واسطه گری را ممکن است سازمانهای کشاورز نهاد (FBOs) یا کشاورزان پیشرو و یا جمع آوری کننده ها (بنکدارها) و… به عنوان ارائه دهندگان خدمات برعهده بگیرند.

تحقق پیشبینی هــا و تحقق اهــداف در مدلهای کســب و کار فراگیر نظیر کشاورزی قراردادی موکول به وجود شرایط مناسب نظیراین موارد است:

• پشــتیبانی شایســته خدمات مالی و غیــر مالی از نوآوریها در سرتاســر زنجیره های ارزش VCsاز ورودیها گرفته تا بازاریابی، در کارآفرینی و توســعه سازمانی
• وجود سیاستها، قوانین، زیرساختهای عمومی متناسب با نیاز بخشهای مختلف زنجیره ارزش و مهمتر از همه، روابط تجاری قابل اعتماد و مبتنی بر اعتماد متقابل.

که در این صورت پایداری سیســتمهای کشــاورزی، مدلهای کسب و کار FBOs و SMEs و طرح ICF از نظر اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی پایدار مورد انتظار خواهد بود. مشــارکت کنندگان در مدلهای کســب و کار فراگیر (IBM) با هدف حصول اطمینان از خرید حجم بالایــی از محصولات با کیفیت، اســتراتژیهای تجاری خاصــی را دنبال میکنند که دسترســی خرده مالکها به منابــع مالی، خدمات پشتیبانی، فناوریهای جدید هوشمند و سازگار با محیط زیست و بازارهای سودآور را تسهیل میکند. و ضمن ایجاد اشــتغال برای جوانان موجب توان افزایی زنان و تسهیل دسترسی زنان کارآفرین و کارگر فعال در زنجیره ارزش (VCs) میشود. برای دستیابی به این تأثیرات، کشــاورزان باید مزایای بالقوه را درک کنند. در اینجا، خدمات توسعه کسب و کار( BDSs) میتواند نقش تسهیل کننده و مربیگری را ایفا کند. ارائه خدمــات مالی و غیرمالی به موقع و کافی و پشــتیبانی همه جانبه و مدیریت جامع ً زنجیره ارزش محصوالت کشاورزی در کشاورزی قراردادی فراگیر ICF میتواند مستقیما به دستیابی به هفت هدف از هفده هدف توسعه پایدار کمک کند .

رویکرد و روش انجمن همکاریهای اقتصادی و توسعهای آلمان (GIZ) برای ترویج کشاورزی قراردادی فراگیر GIZ بر اساس دســتورالعملهای IBM و اصول ICF یک روش برای ترویج کشاورزی قراردادی به عنوان مدل کسب و کار فراگیر ایجاد کرده است. مفهوم اصلی این روش یک مدل کســب و کار مشترک بین کشاورزان و دیگر فعالان و کنشگران اعم از تامین کنندگان، فرآوریکننده ها، بازرگانان، مؤسسات تأمین مالی و… در زنجیره ارزش محصوالت کشاورزی است. تجارب GIZ در آفریقا نشــان داده است که برای موفقیت ICF، کشاورزان، FBO ها و دیگر کنشــگران زنجیره ارزش باید نقشها و مســؤولیتهای خود را درک کنند و در مورد تقســیم منابع و خطرات توافق کنند. یک پیش شــرط ضروری، شــناخت وابستگی متقابل آنها است. این زمینه مشترک پایه و اساس طراحی، پیاده سازی و توسعه مدلهای کسب و کار ICF را تشکیل می دهد. با این حال، عوامل شایع برای شکست کشاورزی قراردادی باید در نظر گرفته شده و از آن اجتناب شود. به عنوان مثال

• کم توجهی به سرمایه گذاریهای لازم برای افزایش بهره وری
• کم دقتی در ارزیابی پایداری مدل کسب و کار
• محدودیت آگاهی کشاورزان از شرایط قرارداد
• تخلف در انجام تعهدات پیشبینی شــده در قراردادها (مانند تأخیر در تحویل نهاده ها، تأخیر در پرداختها، رد غیرموجه محصوالت توسط خریداران) و یا (مانند فروش جانبی، انحــراف نهاده ها یا عرضه با کیفیت پایین توســط کشاورزان).
• عدم گنجاندن راه حلهای حل اختلاف در قرارداد

با توجه به اینکه در عمل شــرایط هرمنطقه نســبت به مناطق دیگر از نظر عوامل اقلیمی،فرهنگی وزیرساختی متفاوت است لذا نمیتوان نسخه واحدی را برای کشــاورزی قراردادی تنظیم کرد از اینرو رویکــرد مدیریت اقتضایی و ارائه چارچوب متناســب با هر منطقه در طراحی هر مدل کســب کار فراگیر از جمله کشــاورزی قراردادی فراگیر ضرورت دارد. با توجه به اهمیت پایداری در کشــاورزی و به ویژه تحقق اهداف توســعه پایدار، مدیریــت زنجیره ارزش محصوالت کشاورزی در قالب کشــاورزی قراردادی می تواند از سویی موجب ارتقاء بهره وری کشــاورزی به ویژه در کشــاورزی خرده مالکی شده و از سویی دیگر با ارتقای کیفیت و همچنین کاهش قیمت تمام شده باعث افزایش سهم از بازار در بازارهای جهانی شود. این رویکرد تحقق تعدادی از اهداف توسعه پایدار از جمله ریشه کنی فقر و گرسنگی،اشــتغال جوانان،حفاظت از محیط زیست و… تضمین خواهد کرد. شــرکت بین المللی گروه مانی آسیا به عنوان شرکت پیشرو و برگزیده از سوی کارگروه ملی کشاورزی قراردادی با هدف ایجاد امنیت غذایی،تولید غذای ســالم و با کیفیت و افزایش سهم از بازارهای جهانی گام در این عرصه نهاده و با افتخار محصول باکیفیت ایرانی را به بازارهای جهانی عرضه میکند.